Europejska Nagroda Dziedzictwa / Nagroda Europa Nostra dla Zabytkowej Kopalni Ignacy w Rybniku

Rybnicki zabytek techniki otrzymał Europejską Nagrodę Dziedzictwa / Nagrodę Europa Nostra w kategorii Konserwacja i Adaptacja. Zyskał uznanie ekspertów m. in. za całościowe podejście do kwestii rewitalizacji i dostosowania do nowych funkcji. Dawny zakład wydobywczy, którego historia sięga 1792 roku, dziś jest miejscem kultury, edukacji i rekreacji, a także pełni ważną rolę w integracji lokalnej społeczności.

W konkursie wzięło udział 206 projektów z 38 krajów. Jury Konkursowe złożone z 12 międzynarodowych ekspertów z obszaru dziedzictwa kulturowego wybrało 26 laureatów, w tym z 3 z Polski. Są oni wszyscy związani ze Śląskiem.

W konkursie wzięło udział 206 projektów z 38 krajów. Jury Konkursowe złożone z 12 międzynarodowych ekspertów z obszaru dziedzictwa kulturowego wybrało 26 laureatów, w tym z 3 z Polski. Są oni wszyscy związani ze Śląskiem. Oprócz Zabytkowej Kopalni Ignacy, prestiżowy tytuł uzyskał Model rewitalizacji rzemiosła Serfenta, Cieszyn w kategorii Edukacja, Szkolenia i Umiejętności oraz dr Piotr Gerber, Wrocław w kategorii Mistrzowie Dziedzictwa.

Zabytkowa Kopalnia Ignacy, Rybnik, Polska

Projekt Zabytkowej Kopalni Ignacy w Rybniku jest dziś sztandarowym przykładem rewitalizacji kopalni węgla kamiennego. Tutejszy zakład wydobywczy, którego historia sięga 1792 roku, działał nieprzerwanie przez ponad 200 lat. Po zakończeniu działalności najcenniejsza część kopalni wraz parowymi maszynami wyciągowymi została zachowana i zaadaptowana do nowych funkcji. Było to możliwe dzięki staraniom byłych pracowników i przeprowadzonej przez Miasto Rybnik inwestycji, która uzyskała dofinansowanie ze środków Unii Europejskiej.

W 1999 roku, mierząc się z negatywnymi skutkami restrukturyzacji górnictwa, pracownicy przewidzianej do zamknięcia kopalni Ignacy, założyli stowarzyszenie. Jego celem było przekonanie zarządu przedsiębiorstwa oraz władz miasta Rybnika o konieczności zachowania dziedzictwa ośmiu pokoleń rybnickich górników. Dzięki ich zabiegom w 2005 roku obiekt został wpisany do rejestru zabytków.

Działania te jednak nie zatrzymały jego postępującej degradacji. W latach 2006-2008 nastąpiło ostateczne zamknięcie kopalni. Maszyny i urządzenia unieruchomiono, upalono liny wyciągowe, a szyb Kościuszko, z którego przez dziesiątki lat wyjeżdżał górniczy urobek, zasypano. Całkowita odpowiedzialność za obiekt spoczęła na mieście Rybnik.

Czerwona cegła, stalowe wieże wyciągowe, wózki z urobkiem, maszyny i… ludzie. Bo prawdę mówiąc, kopalnia to przede wszystkim ludzie

Alojzy Szwachuła, Przewodniczący Stowarzyszenia Zabytkowej Kopalni Ignacy w Rybniku

Gruntowną rewitalizację kopalni przeprowadzono w latach 2018-2022. Projekt inwestycji zakładał kompleksową konserwację zabytkowej zabudowy, w tym remont i ponowne uruchomienie ponad stuletniej parowej maszyny wyciągowej. Dziś stanowi ona kluczowy eksponat interaktywnej wystawy „Wiek Pary” poświęconej rewolucji przemysłowej, która została uruchomiona dzięki wynalezieniu w Europie silnika napędzanego energią pary wodnej. Na terenie kompleksu przeprowadzono także niezbędne prace modernizacyjne, w tym wybudowano infrastrukturę niezbędną do obsługi zwiedzających.

Projekt wpisywał się w gminny program rewitalizacji Miasta Rybnika dla dzielnicy Niewiadom, górniczej miejscowości, jaka powstała wokół wspomnianej kopalni. Po remoncie budynek dawnej elektrowni służy jako miejsce spotkań i inicjatyw lokalnych, w tym grup senioralnych czy byłych pracowników kopalni. Mieści się tu także lokalna placówka wsparcia dziennego. Z kolei przykopalniany teren nieużytków po rekultywacji został przekształcony w zieloną przestrzeń rekreacyjną, która na co dzień służy mieszkańcom dzielnicy.

Łączny budżet projektu wyniósł ponad 40 mln zł, z czego 41% pochodziło z funduszy Unii Europejskiej wydatkowanych w ramach Regionalnego Programu Operacyjnego Województwa Śląskiego.

Zwycięzcy zostaną uhonorowani podczas ceremonii wręczenia Europejskich Nagród Dziedzictwa 2024, która odbędzie się 7 października w Ateneum Rumuńskim, najbardziej prestiżowej sali koncertowej w Bukareszcie, która niedawno otrzymała Znak Dziedzictwa Europejskiego (European Heritage Label) w uznaniu jej europejskiego znaczenia. Współgospodarzami wydarzenia będą komisarz europejska Iliana Ivanova i prezydent wykonawczy Europa Nostra Hermann Parzinger. Podczas ceremonii zostaną ogłoszeni laureaci Grand Prix oraz zdobywca Nagrody Publiczności, wybrani spośród tegorocznych laureatów. Laureaci Grand Prix i Nagrody Publiczności otrzymają po 10 000 euro.

Ceremonia będzie punktem kulminacyjnym Europejskiego Szczytu Dziedzictwa Kulturowego (European Cultural Heritage Summit 2024), który odbędzie się w dniach 6–8 października w Bukareszcie pod patronatem Prezydenta Rumunii J.E. Klausa Iohannisa. Szczyt, współfinansowany przez Unię Europejską, organizowany jest przez Europa Nostra w ścisłej współpracy z rumuńskimi organizacjami i partnerami zajmującymi się dziedzictwem, zarówno publicznymi, jak i prywatnymi.

Wraz ogłoszeniem wyników uruchomiono głosowanie online. Internauci spośród zwycięzców wybierają laureata Nagrody Publiczności. Głosowanie potrwa do 22 września 2024 roku.

Europejskie Nagrody Dziedzictwa / Nagrody Europa Nostra

Europejskie Nagrody Dziedzictwa / Nagrody Europa Nostra zostały ustanowione przez Komisję Europejską w 2002 roku i od tego czasu są koordynowane przez Europa Nostra. Są współfinansowane z programu Unii Europejskiej Kreatywna Europa. Od dwudziestu dwóch lat Nagrody są kluczowym narzędziem rozpoznawania i promowania wielorakich wartości dziedzictwa kulturowego i przyrodniczego dla europejskiego społeczeństwa, gospodarki i środowiska.

Nagrody akcentują i promują doskonałość dziedzictwa i najlepsze praktyki w Europie, zachęcają do transgranicznej wymiany wiedzy i łączą interesariuszy dziedzictwa w sieciach. Nagrody przyniosły zwycięzcom liczne korzyści, takie jak większa (między)narodowa rozpoznawalność, dodatkowe fundusze czy większa liczba odwiedzających. Ponadto Nagrody sprzyjają rozbudzaniu troski o wspólne dziedzictwo wśród obywateli Europy.

Europa Nostra

Europa Nostra jest europejskim głosem społeczeństwa obywatelskiego zaangażowanego w ochronę i promowanie dziedzictwa kulturowego i naturalnego. Jest to ogólnoeuropejska federacja organizacji pozarządowych zajmujących się dziedzictwem, wspierana przez sieć podmiotów publicznych, firm i osób prywatnych, obejmująca ponad 40 krajów. Jest największą i najbardziej reprezentatywną siecią dziedzictwa w Europie, utrzymującą bliskie relacje z Unią Europejską, Radą Europy, UNESCO i innymi organizacjami międzynarodowymi. Powstała w 1963 roku.

Europa Nostra prowadzi kampanie mające na celu ratowanie zagrożonych zabytków, miejsc i krajobrazów Europy, w szczególności poprzez 7 Most Endangered Programme. Promuje doskonałość na polu dziedzictwa poprzez European Heritage Awards / Europa Nostra Awards. Włącza się w proces definiowania i wdrażania europejskich strategii i polityk związanych z dziedzictwem poprzez dialog z instytucjami europejskimi i koordynację European Heritage Alliance. Od 1 maja 2023 Europa Nostra przewodzi europejskiemu konsorcjum wybranemu przez Komisję Europejską do realizacji pilotażowego projektu European Heritage Hub. Europa Nostra jest także oficjalnym partnerem inicjatywy New European Bauhaus oraz regionalnym współprzewodniczącym sieci Climate Heritage Network na Europę.

Kreatywna Europa

Creative Europe to program Unii Europejskiej, który wspiera sektor kultury i sektor kreatywny, umożliwiając im zwiększenie ich wkładu na rzecz społeczeństwa europejskiego, gospodarki i środowiska życia. Z budżetem w wysokości 2,4 mld euro na lata 2021–2027 wspiera organizacje działające na polu dziedzictwa, sztuk scenicznych, sztuk pięknych, sztuk o charakterze interdyscyplinarnym, wydawnictw, filmu, telewizji, muzyki i gier wideo, a także dziesiątki tysięcy artystów i profesjonalistów z zakresy kultury i sztuk audiowizualnych.