ZAŁĄCZNIK NR 1
DO DECYZJI NR K-RD-KL/4160/8760/293/05
Z DNIA 30 GRUDNIA 2005 ROKU
NUMER REJESTRU ZABYTKÓW A/165/05
OPIS ZESPOŁU
Kompleks zabudowy historycznego założenia dawnej kopalni Ignacy stanowi zespół usytuowany dzielnicy Niewiadom, we wschodniej części Rybnika, przy ulicach Sportowej oraz Ignacego Mościckiego. Zabudowa objęta niniejszą decyzją usytuowana jest w obrębie tego kompleksu i stanowi jego centralną część.
Teren objęty ochroną stanowi najstarszy fragment zespołu wraz z placami składowymi i drogą wewnętrzną. Obejmuje oprócz wymienionych i opisanych poniżej budynków i budowli oraz urządzeń także budynek dawnej kotłowni (obecnie magazyny) i korty tenisowe oraz usytuowaną obok wieżę ciśnień powstałą na bazie komina kotłowni. Granice poprowadzone są w zasadzie zgodnie z podziałem geodezyjnym terenu, który przebiega we fragmencie południowym wzdłuż ogrodzenia zakładu, w pozostałych rejonach wykorzystując historyczne podziały i rozplanowanie terenu.
BUDYNEK NADSZYBIA SZYBU GŁOWACKI Z WIEŻĄ WYCIĄGOWĄ
Nadszybie szybu Głowacki pochodzi z 1892 roku, pierwotnie było budynkiem wolnostojącej basztowej wieży wyciągowej. Obecnie powiązany jest z niższą partią budynku przylegającego w narożniku północno-zachodnim. Budynek nadszybia obecnie przepruty jest stalową jednozastrzałową wieżą z 1902 roku. Dawna wieża wzniesiona jest na rzucie kwadratu, przybudówka na rzucie nieregularnym. Bryła budynku w kształcie czworościanu, dwukondygnacyjna, przykryta jest spłaszczonym dachem dwuspadowym. Ściany w konstrukcji murowanej z cegły, od wewnątrz otynkowane. Stropy płaskie, w konstrukcji stalowej na dźwigarach. Dach z płyt żelbetowych na stalowych dźwigarach kryty papą. Schody zbudowane w konstrukcji stalowej, ze stalowymi spocznikami, Posadzka w poziomie zrębu jest cementowa. Otwory bramne są prostokątne, wtórne ze współczesną ślusarka jednio- i dwuskrzydłową. Otwory okienne zamknięte są łukiem pełnym, a w elewacji południowo-wschodniej i przybudówce są prostokątne, o ślusarce wielopodziałowej, wielopoziomowej o pojedynczym przeszkleniu.. W pierwszej kondygnacji większość otworów została zamurowana.
Elewacja południowo-wschodnia złożona jest z części zasadniczej i strefy dobudowy. W części zasadniczej jest dwukondygnacyjna, trójosiowa o symetrycznym układzie. W artykulacji widoczne lizeny oraz gzyms wydzielający poziom wyższej kondygnacji. W zwieńczeniu umieszczony jest płaski pas zamknięcia na kroksztynach w polach pomiędzy lizenami. W osiach widoczne pojedyncze otwory okienne (przekształcone), w przyziemiu wysunięta ściana dobudowy oraz prostokątna blenda. W strefie dobudowy znajduje się otwór okienny oraz duża brama.
Elewacja południowo-zachodnia złożona jest z części zasadniczej i strefy dobudowy. W części zasadniczej jest dwukondygnacyjna, trójosiowa o symetrycznym układzie rozwiązań. Artykulacja jest identyczna jak w elewacji południowo-wschodniej. W osiach widoczne zblendowane otwory okienne zamknięte łukiem pełnym, natomiast w strefie dobudowy trzy osie otworów z prostokątnymi oknami.
Elewacja północno-zachodnia, widoczna w poziomie wyższej kondygnacji, jest trójosiowa o symetrycznym układzie rozwiązań i artykulacji jak w pozostałych elewacjach. W osiach widoczne pojedyncze, zblendowane otwory zamknięte łukiem pełnym, z których środkowy jest szerszy, o łuku odcinkowym. W polu okiennym osi skrajnej południowo-zachodniej, wtórnie wykonano otwór prostokątnego wejścia na niewielki pomost.
Elewacja północno-wschodnia jest dwukondygnacyjna, trójosiowa o symetrycznym układzie rozwiązań. W osiach widoczne pojedyncze otwory okienne zamknięte łukiem pełnym (ze środkowym prostokątnym po przebudowie).W poziomie dolnej kondygnacji pierwotne otwory okienne zostały zamurowane.
We wnętrzu znajduje się główny poziom zjazdowy na zrębie i pomost technologiczny na wysokości 6.7 m. W dobudowach umieszczono ciągi komunikacyjne oraz pomieszczenia pomocnicze.
BUDYNEK MASZYNY WYCIĄGOWEJ SZYBU GŁOWACKI Z PAROWĄ MASZYNĄ WYCIĄGOWĄ POWSTAŁĄ W 1900 ROKU
Wieża wyciągowa szybu Głowacki pochodzi z 1901 roku Wyprodukowana została w Wilhelmsnutte Eulau (Szprotawa), jest jednozastrzałowa, z parą kół linowych w układzie „nad sobą”. Wieża wzniesiona w konstrukcji stalowej, kratownicowej, nitowana. W trzonie wieży pomiędzy słupami znajdują się rygle i skratowania w czterech płaszczyznach oraz podesty i poziomy technologiczne wzniesione ponad zrębem na wysokościach 6700 mm, 20865 mm, 23915 mm, 28800 mm oraz poziom kół linowych 33300 mm zainstalowanych na dwu platformach w głowicy. Średnica kół linowych wynosi 4000mm. W głowicy wieży umieszczono wysięgnik montażowy. Całkowita wysokość wieży wynosi 36470 mm.
Budynek maszyny wyciągowej szybu Głowacki powstał w 1892 roku, usytuowany jest po południowo- zachodniej stronie nadszybia. Od południowego zachodu przylega doń budynek dawnej kompresorowni (obecnie magazynu).
Obiekt wzniesiony jest na rzucie wydłużonego prostokąta o bryle zwartej, jednokondygnacyjnej, podpiwniczonej i o spłaszczonym dachu dwuspadowym. Ściany wzniesiono w konstrukcji murowanej z cegły, od wewnątrz otynkowano. W poziomie piwnicy znajdują się sklepienia ceglane odcinkowe Kleina. Dach (przebudowany) z płyt żelbetowych na stalowych dźwigarach. Posadzki ceramiczne w formie kwadratowych płytek. Otwory okienne zamknięte sąłukiem pełnym ze stolarka wielopodziałową wielopoziomową o przeszkleniu pojedynczym. Otwory drzwiowe zamknięte sąłukiem pełnym ze stolarką dwuskrzydłową, pełną. W górnej części otworów widoczne są nadświetla.
Elewacja północno-zachodnia zwieńczona jest spłaszczonym, trójkątnym szczytem, jednokondygnacyjna o symetrycznym układzie rozwiązań. W elewacji widoczne narożne lizeny oraz otwór linowy w górnej części. W środkowym fragmencie elewacji po przebudowie znajduje się otwór montażowy.
Elewacje południowo-wschodnia i południowo-zachodnia są jednokondygnacyjne, czteroosiowe z podziałem lizenami oraz płaskim gzymsem na kroksztynach w pasie zamknięcia. W polach między lizenami widoczne pojedyncze otwory okienne oraz otwór drzwiowy w pierwszej osi.
Wnętrze jest jednoprzestrzenne. W obiekcie zlokalizowana czynna parowa maszyna wyciągowa z 1900 roku.
Maszyna wyciągowa szybu Głowacki pochodzi z 1900 roku, zbudowana została w Wilhelmshutte Eulau AG (Szprotawa).Posiada silnik parowy, tłokowy, leżący, dwucylindrowy, bliźniaczy, działania dwustronnego, bezpośredniego, pracujący na wydmuch. Zabudowana jest na fundamencie. Korpusy silników są bagnetowe z łożyskami i głowicami dla wału bębna oraz prowadnicami ślizgów krzyżulca. Cylindry silników przelotowe o średnicach 700 mm. Prowadnice suwaków pojedyncze o płaskiej powierzchni ślizgu na stojakach. Skok tłoka 1500 mm. Rozrząd pary w systemie zaworowym. Wały ze stawidłami zabudowane równolegle do osi cylindrów. Moc silnika 520 KM, ciśnienie pary dolotowej 4,5 – 6,5 atm, temperatura 270*. Nośnik liny jest bęben cylindryczny o średnicy 4650 mm i szerokości 2410 mm. Wał ułożyskowany ślizgowo. Udźwig wyciągu wynosi 3 tony.
BUDYNEK NADSZYBIA Z WIEŻĄ WYCIĄGOWĄ SZYBU KOŚCIUSZKO
Budynek nadszybia szybu Kościuszko pochodzi z 1921 roku, usytuowany jest w sąsiedztwie (od północno-wschodniej) szybu Głowacki w centralnej części zakładu. Zawiera część produkcyjną oraz partię administracyjną (fragment południowo-wschodni). Przez dach budynku przenika wysoka stalowa wieża jednozastrzałowa.
Budynek wzniesiony został na rzucie zbliżonym do prostokąta, o złożonej, symetrycznej bryle jedno— i dwukondygnacyjnej (z zewnątrz nawiązujący do bazyliki z półtranseptem) oraz zróżnicowanym gabarycie. Ściany wzniesiono w konstrukcji szkieletowej, stalowej wypełnionej cegłą (partia dwukondygnacyjna) oraz murowane z cegły (partie jednokondygnacyjne). W budynku stropy ceramiczne na stalowych dźwigarach – odcinkowe Kleina. Dach z płyt żelbetowych na stalowych kratownicach, kryty papą. Dachy nad partią wyższą dwuspadowe, nad niższą – pulpitowe, osadzki cementowe w formie wylewki na poziomie zrębu szybu. Schody zbudowane są w konstrukcji murowanej, jednobiegowe, prowadzone przy murze. Otwory bramne są prostokątne ze współczesna ślusarką. Otwory drzwiowe są prostokątne ze współczesną stolarką i ślusarką. Otwory są okienne prostokątne, zasadniczo ze ślusarką wielopodziałową.
Elewacja południowo-zachodnia jest symetryczna, wieloosiowa, złożona z dwukondygnacyjnej, cofniętej partii zasadniczej z wysuniętą w centrum partią szczytową nawy poprzecznej oraz części parterowej. W osiach widoczne pojedyncze otwory okienne. W partii niższej oraz „transepcie” wprowadzono podział lizenami. Część otworów okiennych o wtórnie zmienionym kształcie.
Elewacja południowo-wschodnia jest symetryczna, szczytowa (w wyższej partii) oraz wysunięta kalenicowo w części parterowej. Wyższa partia jest dwuosiowa z pojedynczymi otworami okiennymi. Partia parterowa podzielona została lizenami na sześć osi.
Elewacja północno-wschodnia jest symetryczna, wieloosiowa, powtarzająca rozwiązania elewacji południowo-zachodniej (bez partii szczytowej nawy poprzecznej), jednakże partia niższa została całkowicie przesłonięta współczesną dobudówką. W narożniku północnym dostawiony jest współczesny łącznik prowadzący do kotłowni. Elewacja północno-zachodnia jest symetryczna, o rozwiązaniach identycznych jak w elewacji południowo-wschodniej, jednakże w partii parterowej dostawiona jest współczesna wiata. Wnętrze jest jednoprzestrzenne z głównym poziomem na zrębie szybu.
Wieża wyciągowa szybu Kościuszko pochodzi z 1921 roku, jest konstrukcji Firmy Humbold z Koln (Kolonia). Wieża jest jednozastrzałowa, z parą kół linowych w układzie „obok siebie”, zbudowana w konstrukcji stalowej, kratownicowej – nitowana. W trzonie wieży pomiędzy słupami widoczne rygle i skratowania w czterech płaszczyznach oraz podesty i poziomy technologiczne zabudowane ponad zrębem na wysokości odpowiednio: 21458 mm, 22603 mm oraz 29668 mm – poziom kół linowych w głowicy. Średnica kół linowych 6000 mm, rozstaw -1400 mm.
BUDYNEK MASZYNY WYCIĄGOWEJ SZYBU KOŚCIUSZKO WRAZ Z PAROWĄ MASZYNĄ WYCIĄGOWĄ SZYBU KOŚCIUSZKO POWSTAŁĄ W 1920 ROKU
Budynek maszyny wyciągowej szybu Kościuszko pochodzi z 1920 roku. Usytuowany jest na północny zachód od nadszybia. Obiekt wolnostojący, połączony jest z nadszybiem współczesną dobudówką.
Obiekt wzniesiony został na rzucie prostokąta, o bryle zwartej, symetrycznej, jednokondygnacyjnej,. Jest podpiwniczony, z dachem dwuspadowym o niewielkim spadku, z płyt żelbetowych (w części południowo-wschodniej) i ceramiczny (w części północno-zachodniej), kryty papą. Ściany wzniesiono w konstrukcji murowanej z cegły, nie są tynkowane od zewnątrz, od wewnątrz tynkowane. Sklepienia ceramiczne Kleina, wykonane są nad pomieszczeniem piwnicznym. W budynku położono posadzki z lastrika (kwadratowe płyty). Schody zbudowane w konstrukcji murowanej, zewnętrzne przy wejściu od północy są jednobiegowe, proste. Otwory okienne są prostokątne wypełnione w układzie trójdzielnym, dwupoziomowym. Otwory drzwiowe w strefie głównego wejścia są prostokątne z nadświetlem oraz stolarką dwuskrzydłową.
Elewacja północno-zachodnia (szczytowa) jest symetryczna, jednokondygnacyjna, trójosiowa, złożona z partii zasadniczej i niższej części ryzalitu, który stanowi przedsionek hali maszynowni. Przed ryzalitem usytuowane dwa ciągi schodów przy ścianie z podestem W części ryzalitu znajduje się centralne wejście oraz otwór okienny w kształcie okulusa. W partii zasadniczej widoczny jest wysoki cokół oraz układ trzech otworów okiennych ułożonych wertykalnie ze środkowym usytuowanym wyżej.
Elewacja południowo-zachodnia jest jednokondygnacyjna, symetryczna, czteroosiowa z wysoką partią cokołową. W osiach widoczne pojedyncze duże okna w układzie wertykalnym. W partii cokołowej znajdują się niewielkie okienka piwniczne. Elewacja południowo-wschodnia (szczytowa) jest symetryczna, z dwoma otworami linowymi na różnych poziomach. Elewacja północno-wschodnia jest jednokondygnacyjna o rozwiązaniach identycznych jak w południowo-zachodniej.
Wnętrze w części zasadniczej jest jednoprzestrzenne z czynną parową maszyną wyciągową, W piwnicach znajdują się niewielkie pomieszczenia technologiczne.
Parowa maszyna wyciągowa szybu Kościuszko pochodzi z 1920 roku. Została zbudowana w firmie Linke Hoffmann Werke Breslau (Wrocław). Jest urządzeniem z silnikiem parowym, tłokowym, leżącym, dwucylindrowym, bliźniaczym, działania dwustronnego, bezpośredniego, pracującym na wydmuch. Zabudowana jest na oddzielnym fundamencie. Korpusy silników są bagnetowe z łożyskami i głowicami dla wału bębna oraz prowadnicami ślizgów krzyżulca o zaokrąglonych przekrojach płóz dolnych i górnych. Cylindry silników przelotowe o średnicy 1000 mm. Prowadnice suwaków pojedyncze o płaskich powierzchniach ślizgu na stojakach. Skok tłoków 1600 mm. Rozrząd pary w systemie zaworowym. Wał główny o przekroju 700 mm. Wały ze stawidłami zabudowane równolegle do osi cylindrów. Sterowanie kułakowe przez serwomotor. Moc maszyny 1800 KM, Ciśnienie pary dolotowej 8 -12 atm., temperatura pary 270 *C.
Nośnik liny bębnowy, cylindryczny, podwójny o średnicy 6000 mm i szerokości 2 x 2200 mm. Wał koła ułożyskowany ślizgowo. Regulator jazdy pochodzący z 1920 roku, jest produkcji Linke Hoffmann Werke Breslau. Udźwig wyciągu 8 ton.
BUDYNEK SPRĘŻARKOWNI
Budynek dawnej elektrowni (obecnie sprężarkowi) zlokalizowany jest w sąsiedztwie maszynowni szybu Głowacki oraz dawnej kotłowni.
Budynek wzniesiony jest na rzucie zbliżonym do prostokąta (część zasadnicza, dwukondygnacyjna) oraz z dobudówkami (jednokondygnacyjnymi), o bryle zwartej, jedno- i dwukondygnacyjnej i zróżnicowanym gabarycie. Ściany są murowane z cegły ceramicznej, licowane, nietynkowane. W budynku znajdują się posadzki z płytek ceramicznych oraz betonowe, a także betonowe schody. Otwory okienne są prostokątne, o drewnianej stolarce oraz stalowej ślusarce wielopolowej. Otwory drzwiowe są prostokątne ze stolarką dwuskrzydłową płycinową.
Elewacja północna złożona jest z dwóch partii: zasadniczej dwukondygnacyjnej oraz jednokondygnacyjnej dobudówki. Elewacja jest dwukondygnacyjna, trzyosiowa, podzielona lizenami. Pomiędzy kondygnacjami widoczny gzyms kostkowy. W parterze w pierwszej osi znajduje się zamurowany otwór okienny, w osi drugiej drzwi z nadświetlem, zamknięte łukiem pełnym, w trzeciej osi okno o wykroju prostokątnym ze ślusarką wielopolową Na piętrze widoczne trzy okna zwieńczone lukiem pełnym, ze stolarką dwuskrzydłową Trzyosiowa dobudówka podzielona jest lizenami. W osiach okna zamknięte są łukiem pełnym, ze ślusarką wielopolową.
Elewacja wschodnia jest parterowa, podzielona lizenami, ośmioosiowa, z ryzalitem trójosiowym. W pierwszych dwu osiach okna zamknięte są łukiem odcinkowym, wypełnione ślusarką wielopolową. W szóstej, siódmej i ósmej osi okna są prostokątne. Ten fragment elewacji przysłonięty jest orurowaniem i zbiornikiem stalowym ustawionym pionowo. Ryzalit jest trzyosiowy, z oknami prostokątnymi i stalową ślusarką. W południowej ścianie ryzalitu znajduje się prostokątny otwór drzwiowy ze stalowymi współczesnymi drzwiami.
Elewacja południowa w znacznej partii (fragment parterowy) przesłonięta jest współczesną przybudówką (rozdzielnia). W części dwukondygnacyjnej w pierwszej osi parteru znajduje się prostokątny otwór drzwiowy ze stalowymi drzwiami. W drugiej osi widoczne jest zamurowane okno. W drugiej kondygnacji obydwa otwory są zamurowane.
Elewacja zachodnia w partii centralnej przesłonięta jest warsztatem elektrycznym. Jedynie ostatnie dwie osie w południowej części elewacji posiadają prostokątne okna wypełnione współczesną ślusarką.
Wnętrze jest wieloprzestrzenne Wewnątrz zachowane jest częściowo pierwotne wyposażenie: dwie sprężarki tłokowe jedna z 1923 roku i druga z 1944 roku.
Sprężarka tłokowa zbudowana została w 1923 roku w Linke Hoffmann Werke Breslau. Jest dwustopniowa, działania dwustronnego, pozioma, z chłodnicą międzystopniową przeciwprądową walczakową (umieszczona pod sprężarką), z chłodzeniem płaszczowym, z tylnym prowadzeniem tłoków na wodzikach, z rozrządem samoczynnym, zaworowym, z dławieniową regulacją wydajności. Wydajność na zassaniu 6000 m3/h. Ciśnienie tłoczenia – 6 atm. Średnice cylindrów I stopnia – 890 mm. Średnica trzonu tłoka niskiego ciśnienia 120/90 mm. Średnice cylindrów II stopnia – 545 mm. Średnica trzonu tłoka wysokiego ciśnienia 120/90 mm.. Skok tłoka 800 mm. Napęd elektryczny.
Silnik produkcji AEG Berlin, asynchroniczny, pierścieniowy, typu MLD 125/780, nr fabryczny 2300451/1644, U 6000V, I – 70A, moc 515 kW, obroty – 121 obr./min. Do rozruchu silnika używany rozrusznik wodny AEG (zainstalowany przy urządzeniu).
Sprężarka tłokowa zbudowana została w 1944 roku w Ingersoll Rand w Kanadzie (numer fabryczny 12581), Sprężarka jest dwustopniowa, w układzie kątowym z chłodzeniem międzystopniowym, płaszczowym oraz końcowym. Znamionowa wydajność 6000 – 6400 m3/h., znamionowe ciśnienie na zassaniu 1 atm., znamionowe ciśnienie tłoczenia 8 atm.. Liczba obrotów 300 obr./min., średnica tłoka cylindra niskiego ciśnienia 69.4 mm, średnica tłoka cylindra wysokiego ciśnienia 482,8 mm, średnica trzonu tłokowego cylindra wysokiego ciśnienia 69,6 mm, skok tłoka 368,3 mm. Wydajność sprężarki 4800 m3/h. Napęd elektryczny.
Silnik synchroniczny produkcji Canadian Westinghause Company, z 1944 roku, bez numeru fabrycznego, U 6000 V, 148,5 A, Moc 450 kW, obroty 300 obr./min. Przetwornica do zasilania uzwojenia wzbudzenia wirnika z silnikiem U 500 V, I 35,5 A i mocy 14 kW oraz prądnicą U 125 V, I 60 A, mocy 7,5 kW.